घरका मठमा तुलसीको दल राखिँदै

निर्जला एकादशी र तुलसी दल राख्ने परम्परा: वैदिक सनातन धर्ममा यसको महत्व

काठमाडौँ —
आज ज्येष्ठ शुक्ल एकादशी, वैदिक सनातन धर्मालम्बीहरूले तुलसी दल राख्ने विशेष पर्व मनाइरहेका छन्। प्रत्येक वर्ष यो दिन घरको मठ वा तुलसी थलोमा तुलसीको बीउ राख्ने चलन रहेको छ। यही बीउ एक महिना पछि आषाढ शुक्ल एकादशी (हरि शयनी एकादशी) का दिन रोपिन्छ।

🌿 के हो तुलसी दल राख्ने परम्परा?

तुलसी दल राख्ने दिनलाई निर्जला एकादशी पनि भनिन्छ।
यस दिन राखिएको तुलसी हरिशयनी एकादशीदेखि सुरु भएर कार्तिक शुक्ल एकादशीसम्म पूजा गरिन्छ।
यिनै चार महिना “चतुर्मास” भनिन्छ, जसमा व्रत, स्नान, दान र पूजनले विशेष पुण्य प्राप्त हुने विश्वास गरिन्छ।

📖 धार्मिक र वैज्ञानिक महत्व

🔸 धार्मिक विश्वास:

तुलसीलाई भगवान विष्णुकी अति प्रिय मानिन्छ।
तुलसी हुर्काएर कार्तिकमा भगवान दामोदर (विष्णु) सँग तुलसी विवाह गरिन्छ।
यस दिन निर्जल व्रत (पानी पनि नखाई बस्ने) गर्नाले अत्यन्त पुण्य प्राप्त हुने धर्मशास्त्रमा उल्लेख छ।

🔸 आयुर्वेदिक र वैज्ञानिक पक्ष:

तुलसीलाई औषधीय गुणले भरिपूर्ण वनस्पति मानिन्छ।
विभिन्न सर्दी, ज्वरो, थकान, एलर्जी जस्ता रोगहरूमा यसको प्रयोग गरिन्छ।
अत्यधिक अक्सिजन उत्पादन गर्ने वनस्पति भएको वैज्ञानिक प्रमाण पनि छ।

🛕 यस अवसरमा हुने धार्मिक क्रियाकलाप

भक्तजनहरू विष्णु मन्दिर, नारायणस्थान, र घर–घरको देवालयमा पूजा गर्न जुट्छन्।
तुलसी दल राख्ने, मन्त्र उच्चारण गर्ने, व्रत बस्ने, र विष्णु भगवानको विशेष आराधना गर्ने गरिन्छ।
फलफूल, जल, तुलसी पात, प्रसाद अर्पण गरेर व्रत पुरा गर्ने प्रचलन छ।

✨ व्रत सम्बन्धी सल्लाह

सक्नेहरू: पूर्ण निर्जला व्रत (पानी नपिई) बस्न सकिन्छ।
नसक्नेहरू: फलफूल खाएर पनि व्रत बस्न मिल्ने धर्मशास्त्रविद् प्राडा देवमणि भट्टराईको भनाइ।
मनोकामना पूर्तिका लागि यो व्रत अत्यन्त फलदायी मानिन्छ।

📌 निष्कर्ष

निर्जला एकादशी र तुलसी दल राख्ने परम्परा धार्मिक, आयुर्वेदिक र वातावरणीय दृष्टिले पनि विशेष महत्वपूर्ण पर्व हो। यो दिन शुद्धता, श्रद्धा र संकल्पका साथ व्रत, पूजन तथा तुलसीको रोपण गर्नु स्वास्थ्य, मानसिक शान्ति, र धार्मिक पुण्यको मार्गमा एक महत्वपूर्ण कदम मानिन्छ।

🙏 शुभ निर्जला एकादशी!